Schrijver Willy Berends: 'Twente is een stam en ik ben er een van'
In dit artikel:
Willy Berends, een Enschedeër, presenteert in zijn nieuwe boek De laatste stam het beeld van Twentenaren als de laatste overgebleven stam van Nederland. Het dikke boek — hij zegt dat het een kilo weegt — bestrijkt volgens hem ruim 2000 jaar regionale geschiedenis en combineert archeologie, folklore, kerkelijke vondsten en persoonlijke belevenissen. Centraal staat de Tankenberg bij Oldenzaal, waar Tacitus in 14 na Christus al melding maakte van de Tubanti en de godin Tanfana; een enorme offersteen die lang bij die tempel lag, staat inmiddels in het centrum van Oldenzaal en siert de omslag van Berends’ boek.
Berends trok met twee vrienden, Marcel Waanders en Olaf Visscher, door Twente om sporen van die vermeende continuïteit te verzamelen. Omdat hij zelf geen rijbewijs heeft, werden zij zijn chauffeurs en medepromoters tijdens een speurtocht die volgens betrokkenen soms aan een jongensboekavontuur deed denken. Berends beschrijft hoe hij op plekken als de Tankenberg leylijnen, oude bronnen en rituelen voelt en zich inbeeldt hoe voorgangers offers brachten — beeldmateriaal van een vermeende gouden offerbeker staat in het boek.
De aanleiding voor het project lag in 2014: Berends ontdekte dat velen niet wisten dat Twente zo’n lange, vermeende aaneenschakeling van cultuurgeschiedenis kent. Wat als een enkel boek begon, groeide uit tot vier delen; het onderzoek werd gaandeweg persoonlijker. Hij bezocht, fotografeerde en registreerde volgens eigen zeggen duizenden monumentale offerstenen die in dorpskerken en als hoekstenen zijn verwerkt. Dat, zo betoogt hij, bewijst de blijvende ziel van de regio.
Inhoudelijk richt Berends zich niet alleen op stenen maar op levendige tradities: paasvuren, midwinterhoorn, geveltekens, vlag en volkslied, vlöggeln, dialect en het noaberschap. Hij ziet in deze rituelen en symbolen een sociale continuïteit: Twentenaren zouden altijd in staat zijn geweest zichzelf te organiseren zonder centrale leiders en met weinig interne geweldsuitoefening. Tegelijk wijst hij externe machten aan — Romeinen, kerstening, later veroveraars — als veroorzakers van grote breuken in die historie. Persoonlijk merkt hij op: „Ik wil alleen nog naar onszelf luisteren.”
Berends benadrukt dat zijn boek geen wetenschappelijk standaardwerk of politiek manifest is: „Mijn boek is geen wetenschap en het is geen politiek.” Toch erkent hij dat zijn verhaal aansluit bij hedendaagse regionale sentimenten en vreest mogelijke politieke interpretaties; hij wil die stroming in het volgende deel van zijn boekwerk een plek geven. Deel twee (of een volgend deel) staat gepland voor publicatie in november. De Laatste Stam is verkrijgbaar in boekhandels en via de website delaetstestam.nl.
Opmerking voor lezers: Berends’ benadering mengt feiten, lokale tradities en persoonlijke overtuiging; historici zouden de claim van een onafgebroken „stam” over twee millennia kritisch moeten toetsen.